เป็นหน่วยโครงสร้างพื้นฐานของสิ่งมีชีวิต ไม่สามารถมองเห็นด้วยตาเปล่า ต้องส่องดูด้วยกล้องจุลทรรศน์กำลังขยายสูง  เซลล์ในร่างกายมนุษย์แบ่งออกเป็น 4  ชนิด คือ

  1. เซลล์บุผิว
  2. เซลล์เกี่ยวพัน
  3. เซลล์กล้ามเนื้อ
  4. เซลล์ประสาท

เซลล์มีโครงสร้างและองค์ประกอบที่สำคัญดังนี้

  1. เยื่อหุ้มเซลล์  (cell  membrane or cell wall)
  2. ไซโตพลาสซึม (cytoplasm)
  นิวเคลียส (nucleus)

รูปที่ 1  โครงสร้างของเซลล์  (ที่มา www.inflovisaul.info)
1. เยื่อหุ้มเซลล์ (cell membrane) ประกอบด้วยโปรตีนและไขมัน (lipoprotien) รวมเป็นหน่วยเดียวกัน มีคุณสมบัติที่ยืดหยุ่นได้ เป็นส่วนที่มีชีวิต ยอมให้สารบางอย่างผ่านได้  จึงได้ชื่อว่าเยื่อกึ่งซึมได้ (semipermeable membrane) เช่น น้ำ และออกซิเจน ซึ่งมีกระบวนผ่านเข้าออกเซลล์ดังนี้
1.1 การแพร่ (diffusion) เช่น การแพร่ผ่านของอากาศผ่านผนังถุงลมในปอด
1.2 การดูดซึม (osmosis) เช่น การดูดซึมน้ำออกนอกเซลล์
1.3 การกรอง (filtration) เช่น การกรองเลือดให้กลายเป็นปัสสาวะของไต
2. โปรโตพลาสซึม (protoplasm) เป็นส่วนประกอบที่มีชีวิตของเซลล์ อยู่ภายในเยื่อหุ้มเซลล์  มีคุณสมเป็นคอลลอยด์ ใสโปร่งแสง มีความหนืดและเคลื่อนที่ได้ ประกอบด้วยสารเคมีที่มีมากที่สุดคือน้ำ  รวมทั้งอนินทรีย์สาร อินทรีย์สารพวกกรดอะมิโน กรดนิงคลีอิก คาร์โบไฮเดรท โปรตีนและไขมัน โปรโตพลาสซึมแบ่งออกเป็น 2 ส่วนคือ นิวเคลียส กับไซโตพลาสซึม
3. นิวเคลียส (nucleus)  เป็นส่วนประกอบที่สำคัญที่สุดของเซลล์  ภายในนิวเคลียสมีของไหลที่เรียกว่า  นิวคลีโอพลาสซึม เป็นที่อยู่ของ โครมาตินและโครโมโซม  และนิวคลีโอลัส  นิวเคลียสนับเป็นศูนย์ควบคุมกิจกรรมต่างๆ ของเซลล์

ออร์แกเนลล์ (organelles)  เป็นหน่วยเล็กๆ ในไซโตพลาสซึม  ทำหน้าที่เสมือนหนึ่งเป็นอวัยวะของเซลล์ เป็นหน่วยที่มีเมตาบอลิซึมของเซลล์  ซึ่งทำหน้าที่ผลิตพลังงาน ฯลฯ ได้แก่
1. ไรโบโซม (ribosome)  เป็นหน่วยเล็กๆ ที่ไม่มีเยื่อหุ้ม ประกอบด้วยโปรตีนและกรดไรโบนิวคลีอิก (ribonucleic acid:RNA)ทำหน้าที่สังเคราะห์โปรตีน
2. เอ็นโดพลาสมิคเรติคูลัม (endoplasmic reticolum: ER) เป็นท่อบางๆ แบ่งอกเป็น 2 ชนิด
2.1 ชนิดหยาบ(rough ER) มีไรโบโซมเกาะอยู่สร้างโปรตีนแล้วส่งออกนอกเซลล์  สร้างไขมันประเภทไตรกลีเซอไรด์  ลำเลียงสารเข้าและออกจากเซลล์
2.2 ชนิดเรียบ (smooth ER) ไม่มีไรโบโซมเกาะ อยู่ใกล้นิวเคลียส ช่วยขจัดสารพิษในตับ กระตุ้นการทำงานของเซลล์กล้ามเนื้อ  สร้างไขมันประเภทไตรกลีเซอไรด์  สร้างฮอร์โมนในเซลล์แทรก (interstitial cell) ของอัณฑะ ลำเลียงสารเข้าและออกจากเซลล์
3. กอลจอคอมเพล็กซ์ (golgi  complex) เป็นถุงแบนคล้ายจานเรียงซ้อนกัน ประกอบด้วยเยื่อบางๆ ตอนปลายโป่งถุงเล็กๆ มีหน้าที่ดึงน้ำออกจากโปรตีน เพื่ออัดไขมันให้แน่นขึ้น ช่วยสังเคราะห์ไลโซโซม
4. ไลโซโซม (lysosome) เป็นถุงบางที่มีเอ็นซัยม์จำนวนมาก ทำหน้าที่สลายสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามาในเซลล์ รวมทั้งการย่อยสลายโครงสร้างบางอย่างในเซลล์ที่เสื่อมสภาพ รวมทั้งย่อยตัวเซลล์เองเมื่อเซลล์ตาย
5. ไมโตครอนเดีย (mitochondria) ประกอบด้วยเนื้อเยื่อหุ้ม 2 ชั้นเยื่อชั้นนอกเรียบ ส่วนชั้นในจะพับไปมา ภายในมีของเหลวเรียกว่า เมทริกซ์ (matrix) เป็นแหล่งสำคัญในการสร้างสารพลังงานคือ ATP  หรืออาจเรียกว่าเป็นแหล่งหายใจของเซลล์

                6. เซนตริโอล (centriole) ประกอบด้วยหลอดโปรตีนเรียงกัน ภายในมี DNA หรือกรดนิวคลีอิก ช่วยสร้างใยสปินเดิล ช่วยในการเคลื่อนที่ของโครโมโซมขณะที่เซลล์แบ่งตัวอินคลูชั่น (inclusion) เป็นส่วนประกอบที่ไม่มีชีวิต ประกอยด้วยผลิตผลจากเมตบอลิซึมได้แก่ กรด น้ำตาล โปรตีน ไขมัน ฮอร์โมน แอนติบอดี้ ฯลฯ





         
กลับหน้าหลัก กลับหัวข้อการเรียน กลับหน้าก่อน หน้าถัดไป