การที่จะวัดและประเมินผลทางการศึกษาจะต้องรู้จุดประสงค์ทั้งหมด ซึ่งถ้านำจุดประสงค์ทางการศึกษามาพิจารณาว่า พฤติกรรมที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับผู้เรียนมีอะไรบ้างโดยพิจารณาตามแนวความคิดของ บลูม จะแบ่งกลุ่มพฤติกรรมได้เป็น 3 ด้าน คือ
1. ด้านพุทธิพิสัย เป็นจุดประสงค์ทางการศึกษาที่เกี่ยวกับพฤติกรรม ที่เป็นความรู้และความสามารถในการคิด การใช้สมอง โดยแบ่งออกเป็น 6 ขั้น เรียงตามลำดับตั้งแต่พฤติกรรมขั้นต่ำสุดไปหาพฤติกรรมขั้นสูงสุด คือ
1.1 ความรู้ความจำ ตัวอย่างจุดประสงค์การเรียนรู้ เช่น
- บอกความหมายของภาษีได้
- บอกคุณลักษณะของเชื้อเพลิงที่ดีได้
- อธิบายการออกกำลังกายได้
1.2 ความเข้าใจ ตัวอย่างจุดประสงค์การเรียนรู้ เช่น
- จับใจความจากเรื่องที่ครูเล่าให้ฟังได้
- บอกแนวโน้มของสินค้าในปีต่อไปจากกราฟได้
1.3 การนำไปใช้ ตัวอย่างจุดประสงค์การเรียนรู้ เช่น
- แสดงวิธีทำและหาคำตอบจากโจทย์ปัญหาเกี่ยวกับสมการได้
- แสดงการปฐมพยาบาลคนเป็นลมแดดได้
1.4 การวิเคราะห์ ตัวอย่างจุดประสงค์การเรียนรู้ เช่น
- วิเคราะห์เหตุการณ์ที่กำหนดให้ได้
1.5 การสังเคราะห์ ตัวอย่างจุดประสงค์การเรียนรู้ เช่น
- วางแผนในการวัดผลการเรียนวิชาที่ ทำการสอนได้
1.6 การประเมินค่า ตัวอย่างจุดประสงค์การเรียนรู้ เช่น
- อภิปรายแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับข่าวในหนังสือพิมพ์ได้
2. ด้านจิตพิสัย เป็นจุดประสงค์ทางการศึกษาที่เกี่ยวกับพฤติกรรมที่เป็นความรู้สึกที่เกิดขึ้นภายในจิตใจ เช่น ความสนใจ เจตคติ การปรับตัว เป็นต้น โดยแบ่งออกเป็น 5 ขั้น เรียงจากพฤติกรรมขั้นต่ำสุดไปหาพฤติกรรมขั้นสูงสุด คือ
2.1 การรับรู้ เป็นความสามารถในการรู้สึกต่อสิ่งที่ปรากฏให้เห็นตามธรรมชาติหรือต่อสิ่ง
เร้า ให้ความสนใจเก็บเรื่องราวต่าง ๆ ได้อย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ
2.2 การตอบสนอง เป็นพฤติกรรมที่แสดงออกว่าสนใจต่อปรากฏการณ์หรือสิ่งเร้าอย่าง จริงจัง และมีปฏิกริยาตอบสนองต่อสิ่งเร้านั้น ๆ
2.3 การสร้างคุณค่า เป็นการแสดงที่เกิดจากความสำนึกในคุณค่าของสิ่งต่าง ๆ มีการยอมรับและตอบสนองต่อสิ่งเร้าหรือเหตุการณ์นั้น ๆ ในลักษณะของความเชื่อ ทัศนคติ ค่านิยม เป็นต้น
2.4 การจัดระบบคุณค่า เป็นการรวบรวมนำคุณค่าต่าง ๆ ที่เชื่อถือมาพิจารณาจัดพวก
2.5 การสร้างลักษณะนิสัย พฤติกรรมในระดับนี้เกิดจากการที่บุคคลมีความเชื่อ ความคิด ความรู้สึก ค่านิยม ทัศนคติแตกต่างกัน ก็จะมีลักษณะนิสัย ความประพฤติแตกต่างกันออกไป
จุดประสงค์การเรียนรู้ในด้านนี้ เป็นจุดประสงค์ในลักษณะรวม เช่น มีความรับผิดชอบใน การทำงาน มีนิสัยที่ดีในการเรียน มีน้ำใจเป็นนักกีฬา มีความสามัคคี มีระเบียบวินัย มีความขยันหมั่นเพียร มีความเพลิดเพลิน เป็นต้น
3. ด้านทักษะพิสัย เป็นจุดประสงค์ทางการศึกษาที่เกี่ยวกับพฤติกรรมความสามารถในการใช้ระบบการทำงานของอวัยวะต่างๆ ในร่างกายให้สัมพันธ์กัน พฤติกรรมในด้านนี้แบ่งออกเป็น 7 ระดับ
3.1 การรับรู้ เป็นขั้นแรกของการกระทำทางกล้ามเนื้อ เป็นกระบวนการของการรับรู้วัตถุ สิ่งของ คุณภาพ หรือความสัมพันธ์ ผ่านประสาทสัมผัสต่าง ๆ
3.2 การตระเตรียม เป็นการเตรียมพร้อมและปรับตัวที่จะกระทำ หรือเตรียมพบประสบการณ์ใหม่ๆ ซึ่งมีอยู่ 3 ด้าน คือ ทางสมอง ทางร่างกาย และทางอารมณ์
3.3 การตอบสนองตามการชี้แนะ เป็นการพัฒนาทักษะโดยตรง ทั้งนี้เพราะเน้นหนักที่ความสามารถในการแสดงออกทางทักษะที่ซับซ้อนขึ้น การตอบสนองในพฤติกรรมนี้เป็นพฤติกรรมที่ปรากฏให้เห็นภายใต้การชี้แนะของบุคคลอื่น เช่น ครูผู้สอน หรือเป็นการตัดสินใจเองตามหลักเกณฑ์หรือแบบแผนอย่างใดอย่างหนึ่ง การปฏิบัติตามคู่มือ
3.4 การสร้างกลไก พฤติกรรมระดับนี้คือการที่บุคคลสามารถสัมฤทธิ์ผลในการปฏิบัติอย่างเชื่อมั่นและมีประสิทธิภาพสูง จนเกิดเป็นพฤติกรรมที่เป็นกิจนิสัย การสนองตอบจึงมักจะมีความซับซ้อนมากยิ่งขึ้นด้วย และมีรูปแบบในการปฏิบัติที่เด่นชัดขึ้นในทุก ๆ สถานการณ์ที่พบนั้น
3.5 การตอบสนองสิ่งที่ซับซ้อนขึ้น พฤติกรรมระดับนี้ คือการปฏิบัติสิ่งที่ยุ่งยากและซับซ้อนขึ้น โดยแสดงให้เห็นชัดเจนว่ามีทักษะในการกระทำ สามารถกระทำได้อย่างมีประสิทธิภาพและราบรื่นโดยใช้พลังงานและเวลาน้อย
3.6 การดัดแปลงให้เหมาะสม เป็นการเปลี่ยนแปลงวิธีการปฏิบัติเมื่อต้องเผชิญกับสถานการณ์ที่เป็นปัญหาใหม่ โดยบุคคลที่มีการปฏิบัติจนชำนาญแล้วจะสามารถหาวิธีการอื่น ๆ มาลองทำเพื่อให้เกิดประสิทธิภาพมากขึ้น
3.7 การริเริ่มใหม่ เป็นการนำทักษะทางร่างกายที่มีอยู่ไปใช้ให้เป็นประโยชน์ต่อการสร้างสรรสิ่งใหม่ ๆ
ตัวอย่างจุดประสงค์การเรียนรู้ในด้านนี้ เช่น
- ลากเส้นตรงและเส้นโค้ง
- ออกเสียงได้ชัดเจน
- เคลื่อนไหวและแสดงท่าบริหารร่างกายตามจังหวะเพลงได้ถูกต้อง
- มีทักษะในการเคลื่อนไหว (กระโดด วิ่ง ม้วนตัวได้คล่องแคล่ว)
- ยกของได้ถูกสุขลักษณะ
