ความหมายของการศึกษามี  2  ลักษณะ คือ ความหมายตามรูปศัพท์ และ ความหมายตามทัศนะของบุคคลต่าง ๆ

ความหมายของการศึกษาตามรูปศัพท์ (คลิกเพื่ออ่าน และคลิกอีกครั้งย่อ)

           ความหมายตามรูปศัพท์ภาษาอังกฤษ

รูปศัพท์ภาษาอังกฤษของการศึกษาคือ  Education  คำว่า  Education  มาจากภาษาลาติน  2  คำ คือ คำว่า  educere  ซึ่งแปลว่า  บำรุงเลี้ยง  อบรม รักษา ทำให้เจริญงอกงาม (to  nurture, to near, to raise) และคำว่า  educare ซึ่งแปลว่า  ชักนำ หรือ ดึงออก  (to  lead  from, to  draw  out)  คำแรกหมายถึง  การอบรม  สั่งสอน ให้เกิดความเจริญงอกงาม  ส่วนคำหลัง  หมายถึง การดึงสิ่งที่เป็นคุณสมบัติในตัวของบุคคลออกมาพัฒนา (Good,  1945 : 145)             คำว่า  Education  จึงมีความหมาย  2  ด้าน คือ การปลูกฝังและนำความรู้มาสู่ผู้เรียน  และการนำเอาความสามารถที่มีอยู่ในตัวผู้เรียนออกมาพัฒนา



ความหมายตามรูปศัพท์ภาษาไทย



คำว่า การศึกษา  เป็นคำที่แผลงมาจากศึกษา  ในภาษาสันสกฤต  ซึ่งมาจากรากศัพท์ว่า ศก  ซึ่งมีความหมายว่า สามารถ เมื่อกลายเป็นคำว่า  ศึกษา จึงมีความหมายว่า การเล่าเรียน  การแสวงหาความรู้ ความปรารถนาที่จะเป็นผู้สามารถกระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้  ความปรารถนาที่จะครอบงำ การสอน  การฝึก มารยาท และความถ่อมตน


รูปศัพท์ตามภาษาบาลี



คำว่า ศึกษา มาจากรากศัพท์ว่า  สิกข มีความหมายว่ายึดมั่นในวิทยา  (วิจิตร  เกิดวิสิษฐ์, 2520 : 126) สรุป  ความหมายของการศึกษาตามรูปศัพท์ได้ให้ความรู้ไว้  2  ลักษณะ คือ การศึกษาเป็นการฝึกฝนอบรม ซึ่งเป็นกระบวนการนำความรู้จากภายนอกเข้าไปสะสมในตัวผู้เรียน การศึกษาเป็นการพัฒนาความรู้  ความสามารถ ซึ่งมีอยู่ในตัวผู้เรียนให้เจริญยิ่งขึ้น

ความหมายของการศึกษาตามทัศนะของบุคคลต่าง ๆ   แบ่งได้เป็น  2  ลักษณะ คือ

1. ความหมายในแนวกว้าง  หมายถึง  กิจกรรมหรือประสบการณ์ใด ๆ ที่มีผลต่อจิตใจ  บุคลิกภาพ  หรือความสามารถของบุคคล  การศึกษาในลักษณะเช่นนี้ไม่มีจุดจบเพราะบุคคลจะเรียนรู้จากประสบการณ์ตลอดชีวิต  ประสบการณ์ทั้งหมดที่ได้รับ คือการศึกษา
2. ความหมายในแนวแคบ  หมายถึง  ประสบการณ์ที่บุคคลได้รับโดยถูกควบคุมจากสังคมที่เจาะจง  อยู่ภายใต้การควบคุมของสังคม และผู้เรียนจะมีปฏิกริยาโต้ตอบต่อสิ่งเร้าภายใต้แนวทางที่สังคมกำหนดไว้ (เมธี  ปิลันธนานนท์, 2523 : 10)

            นักการศึกษาต่าง ๆ ได้เสนอแนวคิดทางการศึกษาไว้ตามความเชื่อ ที่ตนยึดถืออยู่ ดังนี้

พลาโต (Plato) และ ดาร์เตอร์ วี. กู๊ด



พลาโต  (Plato)  นักปรัชญาชาวกรีกสมัยโบราณ  กล่าวถึงการศึกษาในหนังสือ  The Republic  ของเขาว่า การศึกษา คือ เครื่องมือที่ผู้ปกครองประเทศใช้ในการเปลี่ยนแปลงนิสัยมนุษย์เพื่อก่อให้เกิดรัฐที่มีความสมานสามัคคี  เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน  ถ้าพลเมืองมีการศึกษา  เขาจะสามารถฟันฝ่าอุปสรรคต่าง ๆ ได้เป็นอย่างดี  และจะสามารถเผชิญเหตุฉุกเฉินต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นได้ นอกจากนี้ถ้าระบบการศึกษาดีแล้ว  การพัฒนาปรับปรุงสิ่งใดก็ตาม  ย่อมทำได้โดยง่าย  แต่ถ้ารัฐทอดทิ้งการศึกษาเสียแล้ว  ไม่ว่ารัฐจะกระทำการอื่นใดย่อมไม่บังเกิดผล (Sabine,1966 : 59 - 60)          ดาร์เตอร์ วี. กู๊ด (Good,1959:191) กล่าวไว้ในพจนานุกรมการศึกษา ว่าการศึกษามีความหมาย  4  ประการ คือ กระบวนการเบ็ดเสร็จที่บุคคลนำมาพัฒนาความสามารถด้านต่าง ๆ ทัศนคติต่าง ๆ ที่มีคุณค่าอันพึงปรารถนาในสังคม กระบวนการทางสังคมซึ่งเลือกสรรและควบคุมสิ่งแวดล้อม  ให้บุคคลได้รับความสามารถ และพัฒนาตนเองอย่างดี ตามที่สังคมปรารถนา วิชาต่าง ๆ ที่สถาบันอุดมศึกษาเปิดสอนเพื่อเตรียมผู้ประกอบอาชีพครู ซึ่งเกี่ยวข้องโดยตรงกับจิตวิทยาการศึกษา  ปรัชญา  ประวัติการศึกษา หลักสูตร วิธีสอน หลักการศึกษา  การบริหารการศึกษา และวิชาอื่น ๆ รวมเรียกว่า ศึกษาศาสตร์หรือวิชาครู ศิลปะการถ่ายทอดความรู้จากอดีตซึ่งจัดไว้อย่างมีระเบียบให้แก่บุคคล แต่ละรุ่น ้



จอห์น ดิวอี้



จอห์น  ดิวอี้  (Dewey 1965 : 53)  นักการศึกษาชาวอเมริกันได้ให้ความหมายของ           การศึกษาไว้ ดังนี้ 1)  การศึกษาคือชีวิต  (Education   is  life)  การศึกษาคือชีวิต  มิใช่เป็นการเตรียมตัวเพื่อชีวิต  มนุษย์จะมีชีวิตอยู่ได้ก็โดยอาศัยความสามารถในการปรับตัวให้เข้ากับสิ่งแวดล้อม  โดยการเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ เสมอ และเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมให้ดีขึ้น 2)  การศึกษาคือความเจริญงอกงาม (Education  is  growth)  การศึกษาทำให้เกิดความเจริญงอกงามทั้ง  4  ด้าน คือ ทางกาย  ทางอารมณ์  ทางสังคม และทางสติปัญญา 3)  การศึกษาคือการสร้างเสริมประสบการณ์ให้แก่ชีวิต  (Education  organizing  of  experience)  เป็นการมองการศึกษาในแง่ประสบการณ์  บุคคลจะเพิ่มพูนประสบการณ์ให้แก่ตนเอง  เพื่อปรับตัวให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมได้ดี  จะต้องจัดประสบการณ์ทุกด้านให้แก่เด็กในโรงเรียนเพื่อให้เด็กอยู่ได้ในสังคมอย่างมีความสุข 4)  การศึกษา คือ กระบวนการทางสังคม  (Education  is  social  process)  การศึกษาจะทำหน้าที่ถ่ายทอดความรู้ และวัฒนธรรมจากคนรุ่นหนึ่งไปยังคนอีกรุ่นหนึ่ง ธีโอดอร์  บราเมลด์  (Branmeld  1965 : 10)  ได้ให้คำนิยามว่า  การศึกษาคืออำนาจเพราะมีความเชื่อว่า การศึกษาเป็นเครื่องมือในการเปลี่ยนแปลงสังคม  การศึกษานำไปสู่การสร้างสังคมใหม่


พระราชวรมุนี



พระราชวรมุนี (2525 : 31 – 32)  อธิบายถึงการศึกษาไว้ ดังนี้ มองในแง่สภาพที่เผชิญ  การศึกษาคือการแก้ปัญหาของมนุษย์  หรือการทำให้ชีวิตแก้ปัญหาได้ ถ้าไม่มีปัญหา  การศึกษาก็ไม่มี มองในแง่สภาพที่ประสบผล  การศึกษาคือการทำให้ชีวิต แง่ลบ          :        หลุดพ้นจากปัญหา  ปราศจากสิ่งบีบคั้นขัดข้อง แง่บวก        :        เข้าถึงสิ่งที่ดีงาม  สิ่งที่ประเสริฐหรือดีที่สุด  ที่ชีวิตพึงได้มีอิสรภาพ  สุขสมบูรณ์ มองในแง่ความสัมพันธ์ของชีวิตกับปัจจัยแวดล้อม  การศึกษาคือการทำให้มนุษย์พ้นจากการต้องพึ่ง  ต้องขึ้นต่อปัจจัยภายนอก  มีความสมบูรณ์ในตัวมากยิ่งขึ้นโดยลำดับ

พุทธทาสภิกขุ



พุทธทาสภิกขุ  (2523 : 42)  กล่าวว่า  การศึกษาคือการประหารเสียซึ่งสัญชาตญาณอย่างสัตว์ (Education  for  subduing  the  animal  instinct)  เพราะคนเราเมื่อเกิดมาตอนเป็นเด็กจะมี สัญชาตญาณอย่างสัตว์  มีความเห็นแก่ตัว การศึกษาก็ควรที่จะมุ่งประหัตประหารสัญชาตญาณอย่างสัตว์ให้หมดไป ให้มีความประพฤติกระทำอย่างที่มีใจสูงเกิดขึ้นแทน

ดร.สาโรช บัวศรี



ดร.สาโรช  บัวศรี  กล่าวว่า  การศึกษาคือการพัฒนาขันธ์  5  เพราะพระพุทธเจ้าตรัสว่าคนเราประกอบด้วยขันธ์  5 (ขันธ์ – กอง)  เป็นสามัคคีธรรม  เป็นสิ่งหลายสิ่งมาประกอบกันเป็นสิ่ง ๆ เดียว  ขาดอันหนึ่งอันใดไม่ได้  ขันธ์  5  ประกอบด้วย  รูป  เวทนา  สัญญา  สังขารและวิญญาณ รูป (Form) เป็นรูปธาตุ หรือร่างกาย เป็นวัตถุ ประกอบด้วยธาตุ ดิน น้ำ ไฟ ลม -  ธาตุดิน  มีคุณสมบัติ  กินเนื้อที่ -  ธาตุน้ำ   มีคุณสมบัติ  เกาะตัวกันแน่น -  ธาตุไฟ   มีคุณสมบัติ  ให้ความร้อน  ให้อุณหภูมิ -  ธาตุลม  มีคุณสมบัติ  ระเหยได้ เวทนา  (Feeling,  Sensation)  ได้แก่  ความรู้สึกต่าง ๆ เช่น  รัก  ชอบ  โกรธ  เกลียด  ดีใจ  เสียใจ  เป็นกิเลสทั้งหลายนั่นเอง สัญญา  (Memory,  Perception)  ได้แก่  ความจำ  จำได้  นึกได้ สังขาร  (Aggregate)  ได้แก่  ความคิด  คิดได้  คิดปรุงแต่ง  และคิดสร้างสรรค์ วิญญาณ (Conscious)  ได้แก่  ความรู้  การรับรู้ เช่น รู้ในรูป  เวทนา  สัญญา  สังขาร          คนเรามีความรู้ไม่เกินไปกว่าขันธ์  5  การศึกษาจะต้องพัฒนาขันธ์  5  โดยเฉพาะเวทนา  ซึ่งเป็นสิ่งที่ทำให้เกิดกิเลส  เพื่อทำให้กิเลสเบาบางลง  ละจากโลภ  โกรธ  หลง

ภิญโญ สาธร

ความหมายของการศึกษาตามทัศนะของนักเศรษฐศาสตร์ 

ความหมายของการศึกษาตามทัศนะของนักสังคมวิทยา

ความหมายของการศึกษาตามทัศนะของนักรัฐศาสตร์

        สรุป  การศึกษา คือ กระบวนการของการเรียนรู้ที่สังคมจัดขึ้นเพื่อถ่ายทอดค่านิยม วัฒนธรรมของสังคมจากคนรุ่นหนึ่งไปอีกรุ่นหนึ่ง เพื่อให้สามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อม  สามารถแก้ไขปัญหาและสามารถอยู่รอดในสังคม ขณะเดียวกันก็ช่วยให้สังคมพัฒนาต่อไป