นอกจากนี้  ดร.สาโรช  บัวศรี  ยังได้เสนอแนวคิดในการนำเอาหลักธรรมทางศาสนาพุทธมาวิเคราะห์ให้สอดคล้องกับหลักวิชาการสมัยใหม่  เช่น  พุทธปรัชญาการศึกษา ศึกษาศาสตร์ตามแนวพุทธศาสตร์  ฯลฯ  วิชาการต่าง ๆ เหล่านี้มีอยู่ในหลักธรรมทางศาสนาพุทธ  84,000  พระธรรมขันธ์  ประเทศไทยควรจะได้พัฒนาวิชาการต่าง ๆ ให้มีแนวทางเป็นของเราเองแทนที่จะรับเอาวิชาการจากต่างประเทศ  ซึ่งบางครั้งทำให้เกิดการหลงผิด  หรือเป็นการตามอย่างมากเกินไป  ไม่เหมาะกับสังคมไทย

          จำนง  ทองประเสริฐ ได้เสนอแนวคิดปรัชญาการศึกษาไทยว่า เราศึกษาแนวคิดทางปรัชญาตะวันตกและเป็นผิวเผินไม่ลึกซึ้งนัก  เลยทำให้คิดว่าปรัชญาของตะวันตกดีเลิศ  และดีกว่าปรัชญาทางตะวันตก  ซึ่งควรจะหันมาสนใจปรัชญาตะวันออกให้มากขึ้น  ได้แก่  ปรัชญาทางพระพุทธศาสนา  ปรัชญาเต๋า  ขงจื้อ และปรัชญาศาสนาพราหมณ์  เพราะโลกตะวันตกที่เจริญทางด้านวัตถุ  กำลังเกิดความเสื่อมทางจิตใจ  ขณะที่ทางตะวันตกได้หันมาสนใจทางด้านจิตใจแบบทางตะวันออกมากยิ่งขึ้น

      เอกวิทย์  ณ  ถลาง  ได้ให้แนวคิดเกี่ยวกับการศึกษา ไว้ว่า 
การศึกษาเพื่อการพัฒนาชีวิตของผู้คนและบ้านเมืองนั้น  สามารถช่วยให้คนมีความสุขได้หรือไม่  ความสุขคืออะไร  หรืออะไรทำให้คนมีความสุข  ถ้าความสุขเกิดจากการดิ้นรน  แสวงหาให้ได้
ทุกอย่าง  ความสุขคือการมีอำนาจ  ถ้าความสุขคือ  ลาภ  ยศ  สรรเสริญ  ความสุขคือการได้เปรียบในสังคม  ความสุขเช่นนั้นกล่าวอย่างชาวพุทธก็หาใช่ความสุขที่ยั่งยืนแท้จริงไม่  โดยเนื้อแท้เป็นความทุกข์ที่เป็นกับดักอยู่ข้างหน้าอย่างชัดเจน  ดังนั้นการศึกษาที่ดีจะต้องตั้งคำถามได้ว่าความสุขที่ปรารถนานั้นคืออะไร  แนวทางที่จะได้ความสุขนั้นคืออย่างไร  ในฐานะที่เราเป็นทายาททางปัญญาของธรรมะที่มีองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ตรัสรู้ไว้ถ่องแท้แล้วว่าชีวิตเป็นอย่างไร อะไรคือ
ความทุกข์ อะไรคือสุข อะไรคือความสงบ คงไม่เป็นการเกินเลยที่จะนำหลักพุทธธรรมมาวิเคราะห์ปัญหาของเราในอดีตและปัจจุบัน  และเตรียมการเพื่ออนาคต  โดยพิจารณาให้ความสำคัญประเด็นที่ว่า การศึกษาที่ดี คือ การศึกษาที่ทำให้คนมีความสงบสุขอย่างแท้จริง คือ

1. ความสุขจากความเป็นอิสระหลุดพ้นจากความหิวโหย ความไม่รู้ ความยากไร้ในลักษณะต่าง ๆ โดยเฉพาะปัจจัย  4
2. ความสุขที่ไม่เป็นการแสวงหาการพอกพูนทางวัตถุ  ลาภ  ยศ  สรรเสริญ  สุขจนเกินไป
3. ความสุขที่ตั้งอยู่บนความพอดี
4. ความสุขที่เกิดจากการประพฤติปฏิบัติอย่างคนที่มีคุณธรรม
5. ความสุขของคนที่เข้าใจความจริงของชีวิต  ตามระดับวุฒิภาวะที่ตนพึงจะเข้าใจได้
6. ความสุขของคนที่สามารถนับถือตนเอง  และดำรงเกียรติภูมิของตนเองได้  สามารถยกย่องให้เกียรติผู้อื่น ในฐานะเพื่อนร่วมชาติ  เพื่อนมนุษย์ร่วมโลกได้ด้วยจิตใจที่เที่ยงธรรม

        แนวคิดในการเลิกระบบโรงเรียน  เป็นแนวคิดของ
อิวาน  อิลลิช   (Ivan  lllich)  นักการศึกษาเชื้อสายปอร์โตริโก เป็นผู้ที่มีความรู้ทางด้านภาษา
ต่างประเทศถึง  12  ภาษา  ได้เดินทางท่องเที่ยวไปตามที่ต่าง ๆ เขาได้เสนอทางเลือกใหม่  โดยการจัดระบบการศึกษาเสียใหม่  โดยเลิกระบบโรงเรียนเสีย  แล้วจัดรูปแบบการศึกษาเสียใหม่ให้เหมาะสม  ซึ่งเขาเชื่อว่าการศึกษาจะมีวิธีการถ่ายทอดหลายวิธี  ปัญหาของการศึกษาในขณะนั้นมี  ดังนี้

1. ระบบโรงเรียน  ทำให้โรงเรียนกลายเป็นสถานที่ผูกขาดทางการศึกษา โรงเรียนกลายเป็นสถานที่แบ่งแยกความรวยและความจน  คนรวยมีโอกาสได้รับการศึกษาสูงและได้รับการยกย่อง ส่วนคนจนไม่ได้รับการศึกษาหรือได้รับการศึกษาน้อยจะถูกกดให้ต่ำลง
2. ระบบโรงเรียนทำให้การเรียนการสอนน่าเบื่อหน่าย  เพระเน้นทฤษฎีมากเกินไป  ลักษณะการเรียนเรียนทั้งวัน  วันละหลายชั่วโมง เรียนตลอดปี การจัดการเรียนการสอน
   ก็ตายตัววัดความสามารถจากหลักสูตรเท่านั้น
3. ระบบโรงเรียนทำให้สิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายมาก  และไม่คุ้มค่า เพราะผู้เรียนอาจเรียนจากแหล่งวิชาอื่น ๆ ซึ่งเสียค่าใช้จ่ายน้อย และอาจได้ประโยชน์มากกว่า
4. ระบบโรงเรียนทำให้คนขาดความเชื่อมั่นในตนเอง  เพราะต้องทำตามระเบียบกฎเกณฑ์ที่โรงเรียนกำหนดให้ทุกอย่างขาดอิสรภาพที่จะคิดอะไรได้เอง
5. ระบบโรงเรียนจะสอนให้ทุกคนรู้ว่า  ความรู้จากโรงเรียนเท่านั้นที่สำคัญที่สุด  ประกาศนียบัตรหรือปริญญาบัตรเท่านั้นที่สามารถนำไปสู่ความสำเร็จ ทำให้เกิดความไม่เป็นธรรมแก่ผู้ที่ไม่มีโอกาสได้ศึกษาเล่าเรียน แต่ก็อาจจะศึกษาได้จากแหล่งอื่น และมีความรู้มากกว่า

    ปัญหาดังกล่าวทำให้ อีวาน  อิลลิส และเอฟเวอเรต ไรเมอร์ (Evereft  Reimar)  ได้ให้แนวคิดว่า  ควรจะเลิกระบบโรงเรียนเสีย  แล้วหาทางเลือกระบบการศึกษาขึ้นใหม่  ซึ่งระบบการศึกษาใหม่ ควรมีจุดมุ่งหมายดังนี้

1. ให้ผู้เรียนได้เรียนทุกเมื่อตามที่ต้องการไม่ว่าเมื่อใด  ระยะใดของชีวิต
2. ต้องให้สิ่งที่จะต้องศึกษาเป็นเรื่องเดียวกับชีวิต  ซึ่งแต่เดิมโรงเรียนมักจะแยกการศึกษากับชีวิตจริงออกจากกัน  สิ่งที่เรียนไม่ใช่สิ่งที่จะต้องพบในชีวิตประจำวัน จะต้องให้เด็กเลือกเรียนในสิ่งที่เด็กเห็นว่าสำคัญต่อชีวิตของเขา  ต้องเรียนรู้จากของจริง  และหาเรียนได้จากที่อื่น ๆ ที่ไม่ใช่ในโรงเรียน
3. จะต้องไม่ผูกขาดทางการศึกษาด้วยการให้อิสระแก่ผู้เรียนทุกคนควรมีสิทธิได้รับการศึกษา และเลือกศึกษาในสิ่งที่ตนสนใจ  พอใจ และมีคุณค่าต่อตนเอง 

   จุดมุ่งหมายดังกล่าวทำให้เกิดแนวคิดว่า  โรงเรียนไม่ควรมีอีกต่อไป  แต่จะต้องจัดตั้งหน่วยงานเพื่อการศึกษา 4 ลักษณะด้วยกัน คือ

1. สร้างสถานที่ไว้อ้างอิงทางการศึกษา  ซึ่งรวมทั้งการสร้างห้องสมุดจำนวนมาก  สร้างหน่วยงานที่จะให้ยืมอุปกรณ์ทางวิทยาศาสตร์  พิพิธภัณฑ์  หน่วยงานต่าง ๆ ทั้งของรัฐและเอกชน  โรงเรียนอุตสาหกรรม  ถ้าไม่มีในที่นั้นก็ต้องมีรายชื่อสำหรับไปค้นหาได้  ซึ่งควรจะเก็บรายชื่อไว้ในคอมพิวเตอร์
2. ตั้งหน่วยงานสำหรับการแลกเปลี่ยนทักษะ  ซึ่งจะเป็นสถานที่สำหรับเก็บรายชื่อของบุคคลที่มีความชำนาญในด้านต่าง ๆ รวมถึงที่อยู่และเงื่อนไขต่าง ๆ บุคคลเหล่านั้นเป็น
   ผู้ที่มีทักษะและความสามารถ  ซึ่งอาจจะไม่ได้เรียนมาจากโรงเรียน  ไม่มีประกาศนียบัตรการ
   แลกเปลี่ยนทักษะจัดตั้งเป็นศูนย์ขึ้นมาบริการประชาชน
3. จัดคู่ระหว่างผู้ที่มีความสนใจคล้าย ๆ กัน  โดยการสร้างหน่วยงานสื่อสารขึ้นมา  ผู้ที่มาติดต่อจะให้รายชื่อของตนและความสนใจที่มีอยู่  เมื่อต้องการทราบว่ามีใครสนใจเรื่องเดียวกับเรา ก็สามารถค้นหาและติดต่อได้ ก็จะสามารถพบปะเพื่อแลกเปลี่ยนทักษะกันได้
4. จัดให้มีนักการศึกษาอาชีพ ได้แก่  ครู  อาจารย์  นักการศึกษา  คอยให้คำปรึกษาแก่ผู้เรียน  โดยการให้คำแนะนำ  ให้รู้จักกำหนดความมุ่งหมาย รู้จักเลือกวิถีทางที่เหมาะสมให้กับตัวเอง

     แนวคิดเกี่ยวกับการเลิกระบบโรงเรียนนี้  ได้รับการวิพากวิจารณ์อย่างกว้างขวาง  สั่นสะเทือนวงการศึกษาเป็นอย่างยิ่ง  เพราะอาจเข้าใจผิดว่า  การเลิกระบบโรงเรียนคือการไม่ต้องเรียนหนังสือ ซึ่งความจริงไม่ใช่เช่นนั้น  เพียงแต่ไม่มีโรงเรียน แต่มีหน่วยงานอื่น  และมีวิธีการต่าง ๆ ที่ทำให้คนทุกคนได้รับการศึกษาอย่างทั่วถึง  ในประเทศไทยได้นำแนวคิดนี้มาจัดการศึกษานอกระบบโรงเรียน  ซึ่งเป็นส่วนที่เสริมการศึกษาในระบบโรงเรียน และในปัจจุบันการศึกษานอกระบบโรงเรียนได้ขยายตัวออกไปอย่างกว้างขวาง  แต่ก็ไม่เลิกล้มระบบโรงเรียนแต่อย่างใด

        พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยุตโต)  ซึ่งได้รับการยกย่องว่าเป็นนักปราชญ์แห่งสยาม  ท่านได้รับรางวัลการศึกษาเพื่อสันติภาพ (UNESCO  Prize  for  Peach  Education)  จากองค์การยูเนสโกเมื่อปี พ.ศ. 2537  เป้าหมายของรางวัลการศึกษาเพื่อสันติภาพคือ การส่งเสริมกิจกรรมด้านต่าง ๆ ที่มุ่งส่งเสริมสันติภาพในจิตใจของมนุษยชาติ โดยเน้นกิจกรรมดีเด่นเป็นตัวอย่างในการระดมพลังปลูกฝังจิตสำนึกของมวลมนุษย์ให้ใฝ่สันติภาพตามเจตนารมณ์ของธรรมนูญขององค์การยูเนสโก  (กรมการฝึกหัดครู,  2537 : 3)

        แนวคิดในการให้เกิดสันติภาพในใจของมนุษย์  พระธรรมปิฎกได้อุทิศตนเพื่อการทำงาน โดยมีเป้าหมายเพื่อความสุขที่แท้จริงของบุคคล  พยายามปลูกฝังให้คนมีจิตสำนึกความคิด การตัดสินใจและแก้ปัญหาต่าง ๆ ด้วยวิจารณญาณของตนเอง  ท่านมีความคิดเห็นว่าการสร้างสันติภาพโดยผ่านสื่อต่าง ๆ ด้วยวิธีทางการศึกษา แม้ว่าจะเห็นผลช้าไม่เหมือนกับการสร้างสันติภาพด้วยการยุติสงคราม  แต่ผลที่ได้รับจะถาวรมั่นคง  เพราะเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นในจิตใจจากการคิดวิเคราะห์ด้วยปัญญาอย่างมีเหตุผล  แนวคิดและงานนิพนธ์ของท่านมีอิทธิพลต่อบุคคลชั้นนำของประเทศในทุกวงการ ทั้งนักธุรกิจ นักการศึกษา นักการเมือง ผู้พิพากษา ครู นักเรียน 
นักศึกษาทุกระดับ  พระภิกษุ และ ชาวต่างประเทศในหลากหลายอาชีพจากทุกทวีป  ท่านมีบทบาทสำคัญในการจัดทำและพัฒนาหลักสูตรรายวิชา และเอกสารตำราเรียนทุกระดับชั้นตั้งแต่ประถมศึกษา  มัธยมศึกษา และอุดมศึกษา

       ตามแนวทางของพระธรรมปิฎก  สันติภาพในระดับชาติ หรือระดับนานาชาติ จะต้องเริ่มต้นในระดับบุคคลก่อน  โดยเริ่มต้นจะต้องรู้ว่าสันติภาพคืออะไร  ท่านกล่าวว่า  สันติภาพคือความสุข  กล่าวคือ บุคคลไม่มีความสุขย่อมไม่สามารถหาสันติได้เลย  และสันติภาพจะเกิดไม่ได้ถ้าไม่มีความสุข  ความสุขมี  2  ประเภท คือ ความสุขที่ขึ้นอยู่กับวัตถุ  และความสุขที่ไม่ขึ้นกับวัตถุ  แต่เกิดจากการพัฒนาตัวเอง  และความเป็นอิสระจากวัตถุทั้งหลาย  พระธรรมปิฎก  ได้จำแนกอิสรภาพออกเป็น  4  ลักษณะ คือ (กรมการฝึกหัดครู, 2537 : 13 – 15)

1. อิสรภาพทางกาย  หมายถึง  อิสระจากความขาดแคลนพื้นฐานของชีวิต คือ ปัจจัย 4
2. อิสรภาพทางสังคม  หมายถึง  อิสระจากความบีบคั้น กดขี่  และกดดันทางสังคม
3. อิสรภาพทางอารมณ์  หมายถึง  อิสระจากความกดดันทางจิตและอารมณ์ เช่น ความโลภ  ความเศร้า  ความโกรธ ฯลฯ
4. อิสรภาพทางปัญญา  หมายถึง  ความเป็นอิสระที่เกิดจากความเข้าใจในสัจธรรมแห่งธรรมชาติ  ซึ่งอำนาจแห่งเหตุผลได้รับการปลดปล่อยจากความเห็นแก่ตัวและอคติทั้งหลาย

     การพัฒนาใน  4  ลักษณะดังกล่าว  ต้องอาศัยการศึกษา โดยประยุกต์พระธรรมคำสั่งสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามาใช้แก้ปัญหา  ซึ่งสอนให้แก้ปัญหาด้วยการวิเคราะห์สาเหตุที่แท้จริง  และการเห็นความสัมพันธ์ซึ่งกันและกันของสิ่งทั้งปวง ท่านได้นำคำสอนทางพระพุทธศาสนามาวิเคราะห์ทางเศรษฐศาสตร์  เทคโนโลยี  วิทยาศาสตร์และการเมือง  และท่านยังสามารถนำหลักทางวิทยาศาสตร์ไปใช้กับเนื้อหาที่ยังไม่เห็นได้ชัดในเชิงวิทยาศาสตร์ เช่น
จริยธรรม และศาสนา

     แนวคิดในเรื่องการศึกษาเพื่อสันติภาพของพระธรรมปิฎก  ปรากฏอยู่ในงานนิพนธ์ด้านเอกสารวิชาการและตำราต่าง ๆ มากมาย  หนังสือที่สำคัญที่สุด คือ หนังสือพุทธธรรมซึ่งถือว่าเป็นเพชรน้ำหนึ่ง เพราะใช้ภาษาได้สละสลวยงดงาม  เป็นหนังสือทางพระพุทธศาสนาที่ดีที่สุดเล่มหนึ่งในประเทศไทย  ได้นำเอาหลักของพระพุทธศาสนา คือ อริยสัจ 4 มาขยายความให้ผู้อ่านเห็นแนวทางในการช่วยเหลือตนเองและสังคมให้มีสันติสุข  อีกเล่มหนึ่ง คือ ธรรมนูญชีวิต ได้ประมวลหลักธรรมทั่วไปในการดำเนินชีวิตให้เจริญก้าวหน้าประสบความสำเร็จ  บรรลุประโยชน์สุขโดยวิถีทางที่ชอบธรรม  ผลงานของท่านเป็นที่ยอมรับว่าสามารถทำให้เกิดสันติสุขในจิตใจมนุษย์และเมื่อเกิดสันติสุขแล้ว  สันติภาพก็จะเกิดตามมา